ประเภทของเพลงไทยเดิม 
เพลงไทยเดิมหมายถึงเพลงที่มีทำนองเป็นเอกลักษณ์แบบไทยการบรรเลงการขับร้องที่เป็นแบบไทยและประพันธ์ตามหลักของดนตรีไทย เพลงไทยที่ได้ยินกันอยู่มีทั้ง เพลงที่มีผู้ขับร้องพร้อมกับบรรเลง และ บรรเลงอย่างเดี่ยว ลักษณะเพลงทำนองมีความช้าความเร็วแตกต่างกันไป เพลงไทยเดิมที่ใช้บรรเลง จำแนกได้ ๒ ประเภท คือ

๑.เพลงโหมโรง เพลงโหมโรงคือ เพลงที่ใช้บรรเลงเป็นอันดับแรกก่อนที่จะมีการแสดงมหรสพต่างๆ หรือก่อนที่จะมีการบรรเลงและขับร้องเพลงอื่นๆต่อไป เพื่อเป็นเครื่องหมายว่า การแสดงมหรสพหรือการบรรเลง กำลังจะเริ่ม การบรรเลงเพลงโหมโรง แสดงถึงความหมายดังนี้
๑. เพื่อเป็นการแสดงความเคารพต่อครูดนตรีไทย ด้วยการระลึกถึงพระคุณและขอพรจากท่าน เพื่อความเป็นสิริมงคล และเกิดกำลังใจในการบรรเลงและขับร้องต่อไป (โหมโรงพิธีกรรม,โหมโรงเสภา)
๒ เพื่อเป็นการอัญเชิญเทพยดา และสิ่งศักดิ์สิทธ์ทั้งหลายให้เสด็จมาร่วมในงานพิธีที่จัดขึ้น และนำความเป็นสิริมงคลให้เกิดแก่งานพิธีนั้น ๆ (โหมโรงพิธีกรรม)
๓. เป็นการเตรียม จัด ปรับ แต่งเครื่องดนตรี ให้พร้อม สำหรับที่จะใช้บรรเลงต่อไป เป็นการทดสอบเครื่องดนตรีไปในตัว(โหมโรงพิธีกรรม,โหมโรงเสภา)
๔ เป็นการอุ่นเครื่องนักดนตรีให้พร้อมที่จะบรรเลงเพลงต่อไป เช่นเดียวกับการ Warm up ของนักกีฬาก่อนที่จะลงสนามแข่งขัน (โหมโรงพิธีกรรม,โหมโรงเสภา)
๕ เป็นการให้เสียงนักร้อง (กำหนดคีย์) ช่วยให้นักร้อง ร้องเพลงได้ตรงกับระดับเสียงของวงดนตรีที่บรรเลง (นักร้องที่มีความสามารถเมื่อฟังทำนองท่อนจบของเพลงโหมโรง สามารถขับร้องเพลงต่อไปได้ทันที โดยไม่ต้องรอให้นักดนตรีให้เสียง) (โหมโรงเสภา) 

๑.๑เพลงโหมโรงที่เป็นเพลงชุด (โหมโรงพิธีกรรม) (เพลงหน้าพาทย์บรรเลงเป็นชุด) บรรเลงก่อนพิธีกรรมในงานมงคลจะเริ่มขึ้น
ใช้วงปี่พาทย์ไม้แข็งบรรเลง ใช้ทั้งในพระราชพิธีของพระมหากษัตริย์ และพิธีของสามัญชน เช่น งานทำบุญบ้านใหม่ งานบวช งานโกนผมจุก เพลงโหมโรงพิธีกรรมมีดังนี้ 
 

                                                                                        
๑.๒ เพลงโหมโรงที่เป็นเพลงเดียวหรืออาจเป็น ๒ เพลงต่อเนื่อง 
ก. เพลงโหมโรงเสภา ในสมัยโบราณใช้บรรเลงประกอบการขับเสภา โดยบรรเลงสลับกันกับการขับเสภา ใช้วงปี่พาทย์เสภาบรรเลง ซึ่งมีขั้นตอนการบรรเลงดังนี้
๑. บรรเลงเพลงรัวประลองเสภา เป็นเพลงสั้น ๆ เพื่ออุ่นเครื่องของนักดนตรีและเพื่อตรวจความเรียบร้อยของเครื่องดนตรี นอกจากนี้เพื่อให้ฟังตื่นเต้นเร้าใจ ก่อนที่จะฟังเพลงโหมโรง ในเพลงต่อไป 
๒. บรรเลงเพลงโหมโรงเสภา เป็นเพลงท่อนเดี่ยว หรือจะเอา ๒-๓ เพลงมาบรรเลงติดต่อกันเป็นชุดสั้น ๆ เช่น เพลงไอยเรศ สะบัดสะบิ้ง  ม้ารำต่อด้วยม้าสะบัดกลีบ โหมโรงพม่าวัด โหมโรงขวัญเมือง ฯลฯ   ข้อสำคัญเพลงโหมโรงเหล่านี้จะต้องลงท้ายด้วย ท้ายวา   ก่อนที่จะเริ่มขับเสภา 

ข.โหมโรงวาโหมโรงวากับโหมโรงเสภามีลักษณะคล้ายคลึงกันแตกต่างกันที่โหมโรงเสภาจะต้องเริ่มด้วยรัวประลองเสภาก่อนทุกครั้ง แต่โหมโรงวาไม่ต้องขึ้นด้วยรัวประลองเสภา แต่ตอนจบบทเพลงต้องจบด้วยทำนองจบของเพลงวา มีลักษณะเพลงที่เป็นอัตราจังหวะสามชั้น บรรเลงต่อด้วยทำนองท่อนจบของเพลงวา ซึ่งสามารถ ใช้บรรเลงได้ ทั้งวงปี่พาทย์ วงเครื่องสาย และวงมโหรี เช่น เพลงโหมโรงเยี่ยมวิมาน เพลงโหมโรงปฐมดุสิต โหมโรงกระแตไต่ไม้ เป็นต้น

๑.๓เพลงหน้าพาทย์ใช้บรรเลงประกอบการแสดงโขนและละครในเรื่องอิริยาบถของตัวละครเช่นเดินทางระยะใกล้,ไกล,เดินทางทางน้ำ,บิน,สู้รบ หรืออารมณ์ของตัวละครเช่นเสียใจ,ดีใจ และบรรเลงประกอบพิธีไหว้ครูเพื่ออัญเชิญ ฤๅษีเทวดาครูที่เป็นสมมุติเทพและครูทางด้านดนตรีที่เสียชีวิตไปแล้วให้มาร่วมในพิธีไหว้ครู จำแนกได้ ๓ ประเภท
เพลงหน้าพาทยชั้นต้น (หน้าพาทย์สามัญ ) 
ประกอบกิริยาอาการของมนุษย์หรือสัตว์ ได้แก่ เพลงเชิด เสมอ กราวใน กราวนอก โอด ลา ปฐม เป็นต้น                                                             

                                                   
เพลงหน้าพาทย์ชั้นกลาง ประกอบกิริยาบุคคลชั้นสูง เช่น พระมหากษัตริย์ เทพเจ้าทั่วไป ได้แก่ เพลงเหาะ เสมอเถร ตระบองกัน ชำนาญ ตระนอน ตระนิมิต พราหมณ์เข้า พราหมณ์ออก ศรทนง กลม โคมเวียน เป็นต้น                                                 

เพลงหน้าพาทย์ชั้นสูง ประกอบอริยาบทของเทพเจ้าผู้สูงศักด(ความเชื่อทางศาสนาพราหมณ์ )ได้แก่พระอินทร์ พระพรหม พระนารายน์ ,พระปรคนธรรพ ในพิธีไหว้ครู โขน - ละคร และดนตรีไทย

                              
๑.๓ เพลงเรื่อง   คือเพลงชุดที่นำเอาเพลงที่มีลักษณะใกล้เคียงกันมารวมกันบรรเลงติดต่อกันเป็นชุดดังนี้
เพลงเรื่องประเภทเพลงช้า เช่นเรื่องเต่ากินผักบุ้ง เรื่องจีนแส
เพลงเรื่องประเภทเพลงเร็ว เช่น เรื่องแขกมัดตีนหมู เรื่องแขกบรเทศ
เพลงเรื่องประเภทเพลงฉิ่ง เช่น เรื่องมุล่ง เรื่องช้างประสานงา
เพลงเรื่องประเภทเพลงที่เกี่ยวกับพิธีกรรม เช่น เรื่องทำขวัญ(เวียนเทียน) มีความหมายในการบรรเลงดังนี้ 
เพลงเรื่องชุดทำขวัญ มีการแปลความหมายกันว่า เทพเจ้าได้มาประสิทธิ์ประสาทพร เพื่อความเป็นมงคลแก่บุคคลนั้น ๆ เพลงต่างๆ จึงได้ถูกกำหนดอาการและความหมายที่แตกต่างกันไป ตามชื่อบทเพลง เช่น 
๑ นางนาค ขอให้มี ศิริมงคลเหมือนดังนางนาค ขึ้นมาก่อกำเนิดวีรบุรุษตามสมัยโบราณ 
๒ มหาฤกษ์ ถึงฤกษ์อันเป็นมงคลเป็นปฐม 
๓ มหากาล ถึงเวลาฤกษ์งามยามดีแล้ว 
๔ มหาชัย ให้ผู้อยู่ในมงคลพิธีเป็นผู้ชนะ คือชนะความดี 
๕ สังข์เล็ก ให้รับน้ำสังข์จากพระวิษณุกรรม 
๖ ดอกไม้ไทร ให้ร่มเย็นดังต้นไทร 
๗ ดอกไม้ไพร ดอกไม้คลี่บานด้วยความสดชื่น 
๘.ดอกไม้ร่วง เทพบุตร เทพธิดาโปรยดอกไม้ 
๙ พัดชา เป็นการขับกล่อมให้รื่นรมย์ 
๑๐ บ้าบ่น การพร่ำเรียกขวัญ 
๑๑ คู่บ้าบ่น เคียงบ้าบ่น การพร่ำเรียกขวัญ 
๑๒ มโนราห์โอด ขอรับขวัญ ดังมโนราห์ฟ้อนรำเพื่อจะกลับมาบ้านเมือง 
๑๓ ต้นกราวรำ แสดงว่าเริ่มเห็นมีโชคแล้ว 
๑๔ กราวรำ เป็นการประสบโชคชัยโดยสมบูรณ์แล้ว 
๑๕ ดับควันเทียน เป่าอวยพรให้ผู้อยู่ในพิธีนั้นประสบศิริมลคงทุกประการ 
                                                                                                                             

๑.๔เพลงหางเครื่อง   เป็นเพลงบรรเลงที่บรรเลงต่อท้ายเพลงเถา เป็นบทเพลงสั้นๆ ในอัตราจังหวะชั้นเดียวเพื่อให้สนุกสนาน ครึกครื้น 

๑.๕ เพลงเดี่ยว   เป็นเพลงพิเศษ ใช้สำหรับ บรรเลงเดี่ยวอวดฝีมือนักดนตรี